راه دشوار کتابخوانی در خرم‌آباد/ شهری با ۲ مصوبه کتاب‌محور

به گزارش قاب خبر و به نقل از ایبنا: فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی یکی از ارکان توسعه پایدار فرهنگی در هر جامعه‌ای به‌شمار می‌آید. در این میان، نقش مدیریت شهری به‌ویژه شورای شهر در سیاست‌گذاری و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ترویج مطالعه عمومی انکارناپذیر است.

خرم‌آباد، با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ و تمدن، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازنگری در رویکردهای فرهنگی، به‌ویژه در حوزه کتاب‌خوانی است. با این حال، بررسی‌های میدانی و تحلیل وضعیت موجود در شهر خرم‌آباد حاکی از کمبود مصوبات اثربخش و هدفمند از سوی شورای اسلامی این شهر در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی است و به نظر می‌رسد چالش‌هایی پنهان مانع تحقق کامل این اهداف شده‌اند.

در سال‌های اخیر، شهر خرم‌آباد با کمبود برنامه‌ریزی‌های مدون فرهنگی از سوی پارلمان شهری و هم‌افزایی مناسب میان دستگاه‌های فرهنگی برای تقویت فرهنگ مطالعه، گسترش این موضوع را با چالش‌هایی مواجه کرده است.

کتابخانه‌های عمومی آن‌گونه که باید از نظر تجهیزات و منابع غنی نیستند، حمایت‌های مستقیمی از ناشران، نویسندگان و یا کتاب‌فروشی‌ها از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط صورت نمی‌گیرد و فعالیت‌های ترویجی کتاب‌خوانی به شکل پراکنده و محدود باقی مانده‌اند و شهر از المان‌های مرتبط با حوزه کتاب و کتابخوانی بهره‌ای نبرده است این مسائل سبب شده‌اند تا فرهنگ مطالعه در میان شهروندان، به‌ویژه نسل جوان، تضعیف شود.

با توجه به اینکه کتاب‌خوانی نقش مؤثری در افزایش آگاهی و مشارکت شهروندان در امور اجتماعی دارد و نبود سیاست‌های حمایتی در این حوزه می‌تواند به کاهش حس مسئولیت‌پذیری و مشارکت مدنی بینجامد و همچنین نبود مصوبات در حوزه زیرساخت‌های کتاب‌محور فرصت‌های رشد فرهنگی را از بین می‌برد و عدم برنامه‌ریزی برای ترویج کتاب‌خوانی موجب کاهش انگیزه در میان شهروندان، به‌ویژه نسل جوان می‌شود و این امر می‌تواند افت شاخص‌های فرهنگی را نیز به دنبال داشته باشد.

حمیدرضا صفریان رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر خرم‌آباد در گفت‌وگو با ایبنا به تصویب ۲ مصوبه در حمایت از انتشار آثار نویسندگان بومی اشاره کرد و گفت: در طول یک سال گذشته، شورای شهر خرم‌آباد ۲ مصوبه برای حمایت از چاپ ۲ عنوان کتاب به تصویب رساند. این اقدامات گرچه مثبت است، اما برای شهری با ظرفیت‌های فرهنگی همچون خرم‌آباد، کافی نیست و باید به عنوان آغاز یک مسیر بلندمدت دیده شود.

نقش شورا در ریل‌گذاری فرهنگی و پاسخ به مطالبات شهروندان

رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر خرم‌آباد، شوراهای اسلامی شهر را دارای نقش راهبردی در هدایت فرهنگی جامعه دانست و افزود: شورا به‌عنوان نماینده مستقیم مردم، مسئول ریل‌گذاری در مسیر فرهنگی شهر است که با شناسایی دقیق نیازهای فرهنگی و دریافت پیشنهادهای مردمی، می‌تواند مطالبات مردم از جمله در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی را به شکل مصوبه برای اجرا به شهرداری و سازمان فرهنگی ابلاغ کند.

کمیسیون فرهنگی شورای شهر خرم‌آباد آماده پذیرش طرح‌های پیشنهادی کتاب‌محور شهروندان

صفریان با اشاره به اینکه کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و زیست شهری آمادگی پذیرش طرح‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی به منظور گسترش فعالیت‌های کتاب‌محور در خرم‌آباد را از سوی شهروندان و دستگاه‌های مختلف فرهنگی را دارد، گفت: این طرح‌ها در این کمیسیون مطرح می‌شوند و در صورت تصویب در شورا در سطح شهر با همکاری شهرداری و سازمان فرهنگی اجرا خواهند شد.

ضعف در زیرساخت‌های حوزه کتابخوانی از چالش‌های مغفول‌مانده توسعه فرهنگی خرم‌آباد

وی با اشاره به کمبود زیرساخت‌های فرهنگی در شهر گفت: در حال حاضر شهرداری خرم‌آباد فاقد کتابخانه و مرکز اسناد است که این موضوع خود یکی از خلأهای جدی در مسیر توسعه فرهنگی شهر به شمار می‌رود. در واقع می‌توان گفت ضعف در زیرساخت‌های حوزه کتاب و کتابخوانی از چالش‌های مغفول‌مانده توسعه فرهنگی در خرم‌آباد است.

رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر خرم‌آباد به تغییر نگاه مدیریت شهری اشاره کرد و گفت: همچنان که شهرداری روی پروژه‌های عمرانی و مبلمان شهری و فضای سبز متمرکز است؛ اما امروزه شاهد ورود مدیریت شهری به موضوعات فرهنگی نیز هستیم که می‌توان آن را سرآغازی برای برداشتن گام‌های بلندتر در آینده دانست.

صفریان گفت: شورای شهر با رویکردی مصمم، به‌دنبال تصویب و اجرای تصمیمات اثرگذار در مسیر توسعه و ترویج فرهنگ کتاب و مطالعه در سطح شهر است که امیدواریم اتفاقات خوبی در این حوزه رقم بخورد.

نقش شوراهای شهر و شهرداری‌ها در ترویج فرهنگ کتابخوانی؛ ضرورتی مغفول در سیاست‌گذاری شهری

در این رهگذر یک پژوهشگر لرستانی نیز کتاب و کتابخوانی را از ارکان اصلی رشد فرهنگی و اجتماعی جوامع دانست و افزود: در فرآیند برنامه‌ریزی شهری، این مقوله اغلب در حاشیه قرار می‌گیرد و تمرکز شوراهای شهر و شهرداری‌ها عمدتاً بر مسائل فوری‌تری نظیر حمل‌ونقل، فضای سبز … است؛ موضوعاتی که به‌دلیل ملموس بودن و نیاز به تخصیص بودجه‌های کلان، در اولویت قرار می‌گیرند.

مریم بیرانوندزاده با اشاره به اینکه ترویج فرهنگ کتابخوانی امری چندوجهی و پیچیده است و تنها با اقدامات شهرداری محقق نمی‌شود، افزود: نهادهایی چون آموزش و پرورش، رسانه‌ها، خانواده‌ها و ناشران و … نیز باید در این مسیر نقش‌آفرینی کنند. در عین حال، تغییر سبک زندگی و گسترش فضای مجازی نیز از جمله عواملی هستند که علاقه به مطالعه را کاهش داده‌اند؛ مسئله‌ای که نیازمند برنامه‌ریزی فرهنگی بلندمدت و مشارکت فراگیر است.

ضرورت تدوین سیاست جامع فرهنگی در حوزه کتاب

این پژوهشگر لرستانی با بیان اینکه از منظر برنامه‌ریزی شهری، حمایت از کتاب نباید صرفاً به چاپ یا معرفی یک اثر خاص محدود شود، افزود: آنچه مورد نیاز است، تدوین یک برنامه جامع و همه‌جانبه در راستای توسعه زیرساخت‌های فرهنگی است که این برنامه می‌تواند شامل احداث و تجهیز کتابخانه‌های عمومی، کافه‌کتاب‌ها، راسته‌های کتاب‌فروشی و فضاهای فرهنگی در دسترس عموم، طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی و جذاب مانند جشنواره‌ها، کارگاه‌ها و مسابقات کتابخوانی، همکاری مؤثر با نهادهای تخصصی همچون آموزش و پرورش، رسانه‌ها، ناشران و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نهادینه‌سازی فرهنگ مطالعه در قالب توسعه پایدار فرهنگی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان باشد.

لزوم هم‌افزایی میان دستگاه‌های فرهنگی و مدیریت شهری

بیرانوندزاده به اهمیت هم‌افزایی میان دستگاه‌های فرهنگی و مدیریت شهری در ترویج فرهنگ کتابخوانی اشاره کرد و افزود: نقش شوراهای شهر و شهرداری‌ها در حوزه کتاب و کتابخوانی با نهادهای تخصصی تفاوت دارد. شهرداری‌ها بیشتر در حوزه سیاست‌گذاری، تأمین زیرساخت و حمایت مالی فعال هستند؛ از جمله اختصاص درصدی از درآمد به کتابخانه‌ها یا واگذاری زمین برای احداث مراکز فرهنگی. در مقابل، نهادهایی چون اداره کتابخانه‌ها و آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری وظایف اجرایی و آموزشی را بر عهده دارند که هم‌افزایی این نهادها می‌تواند منجر به اجرای پروژه‌های مشترک و مؤثر شود.

وی ادامه داد: با این حال، در بسیاری از پروژه‌های شهری، کتاب و مطالعه به‌دلیل ماهیت بلندمدت و غیرملموس بودن، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی لرستان تاکید کرد: اگر قرار است فرهنگ کتابخوانی به‌عنوان بخشی از هویت شهری نهادینه شود، لازم است شوراهای شهر و شهرداری‌ها با نگاهی راهبردی و مشارکتی، کتاب را در قلب پروژه‌های شهری جای دهند و با تدوین سیاست‌های پایدار، زمینه‌ساز رشد فرهنگی جوامع باشند.

وی گفت: در بسیاری از کشورهای جهان، شوراهای محلی با بهره‌گیری از برنامه‌ریزی دقیق، شبکه‌سازی نهادی و همکاری با گروه‌های اجتماعی، نقش مؤثری در ارتقای فرهنگ کتاب‌خوانی ایفا کرده‌اند. این تجربه‌ها نشان می‌دهد که با تدوین سیاست‌های منسجم و اجرای طرح‌های عملیاتی، می‌توان مطالعه را به بخشی از سبک زندگی شهروندان تبدیل کرد.

نقش مهم دانشگاهیان، پژوهشگران و فعالان فرهنگی در مطالبه‌گری

بیرانوندزاده به نقش مهم دانشگاهیان، پژوهشگران و فعالان فرهنگی در مطالبه‌گری اشاره کرد و افزود: دانشگاهیان، پژوهشگران با ارائه تحلیل‌های علمی و داده‌محور، می‌توانند شوراهای شهر را در اتخاذ تصمیمات فرهنگی آگاهانه یاری دهند. فعالان فرهنگی نیز با راه‌اندازی کمپین‌ها و شبکه‌سازی اجتماعی، نقش مهمی در مطالبه‌گری عمومی و جلب توجه نهادهای تصمیم‌گیر به اهمیت کتاب و کتابخوانی ایفا می‌کنند.

وی با بیان اینکه در ساختار شوراهای شهر ایران، حضور جامعه علمی در فرآیند سیاست‌گذاری فرهنگی هنوز به‌صورت نظام‌مند نهادینه نشده است، افزود: نبود سازوکار مشخص برای مشارکت دانشگاهیان، محدودیت اختیارات شوراها در حوزه اجرا و بودجه، و ضعف ارتباط میان شوراها و مراکز علمی، از جمله چالش‌های موجود در این مسیر است.

راهکارهای عملی برای تبدیل کتابخوانی به اولویت شهری

بیرانوندزاده گفت: اگر قرار است کتاب‌خوانی به یکی از دغدغه‌های اصلی مدیریت شهری تبدیل شود، شوراهای شهر می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی موجود، بخشی از بودجه خود را به حمایت از کتابفروشی‌ها و ناشران، ارائه مشوق‌های مالیاتی، تخفیف‌های عوارض برای تقویت پاتوق‌های کتاب و فضاهای فرهنگی، توسعه کتابخانه‌های سیار، پاتوق‌های کتاب در پارک‌ها و به‌روزرسانی کتابخانه‌های عمومی و مدارس، جلب مشارکت خیرین و سازمان‌های مردم‌نهاد، به‌ویژه در مناطق کمتر برخوردار، بهره‌گیری از تبلیغات شهری و رسانه‌ای برای ترویج فرهنگ مطالعه و تشکیل کمیته‌ای ویژه در شورا برای پیگیری، ارزیابی و تضمین اجرای برنامه‌های کتاب‌خوانی اختصاص دهند.

لزوم هم‌افزایی میان شوراها، ناشران و گروه‌های مردمی

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی لرستان با اشاره به اینکه برای تحقق اهداف یاد شده، ضروری است شوراهای شهر با ناشران، کتابفروشان، گروه‌های مردمی و نهادهای تخصصی همکاری تنگاتنگی داشته باشند، افزود: این هم‌افزایی می‌تواند به طراحی و اجرای برنامه‌هایی منجر شود که نه‌تنها به ارتقای سطح مطالعه در جامعه کمک می‌کند، بلکه آینده فرهنگی شهرها را نیز تضمین خواهد کرد.

بیرانوندزاده افزود: اگر شوراهای شهر با نگاهی راهبردی و مشارکتی به مقوله کتاب و کتابخوانی بنگرند، می‌توانند نقش کلیدی در شکل‌گیری جامعه‌ای آگاه، پویا و فرهنگی ایفا کنند.

آنچه از بررسی دیدگاه‌های کارشناسان برنامه‌ریزی شهری برمی‌آید، نشان می‌دهد که توسعه فرهنگ کتاب‌خوانی در خرم‌آباد نه‌تنها نیازمند مصوبات روشن و هدفمند شورای شهر است، بلکه اجرای دقیق و پیگیری مستمر این مصوبات، شرط لازم برای تحقق این هدف فرهنگی است. از سویی دیگر، هم‌افزایی میان نهادهای فرهنگی، مشارکت مردمی و طراحی زیرساخت‌های شهری متناسب با نیازهای فرهنگی جامعه، می‌تواند به تقویت این مسیر کمک کند. اگرچه چالش‌هایی همچنان وجود دارد، اما با رویکردی هم‌دلانه، علمی و مبتنی بر مشارکت، می‌توان چشم‌اندازی روشن‌تر برای توسعه فرهنگی و ارتقاء سطح کتاب‌خوانی در شهر ترسیم کرد.

سهیمه اسد زاده