جامعه روستایی و عشایر؛ گنجینه بازی‌های فراموش شده

در نگاه نخست محیط روستایی و جامعه عشایری جایی برای کسب‌کارهای محلی مانند کشاورزی و دامپروری تعریف می‌شود اما واقعیت به گونه دیگر است؛ این جوامع سرشار از میراث‌های گذشتگان هستند که در کنار ظرفیت‌های اقتصادی و اجتماعی به نشاط اجتماعی و تقویت ورزش کشور هم کمک می‌کند.

جامعه روستایی و عشایری با جمعیتی بیش از ۲۵ درصد جمعیت کشور می‌تواند در روند توسعه ایران قوی با ورزش نقش داشته باشد و در یک دهه گذشته قهرمانان نامداری مانند حسن یزدانی پرافتخارترین کشتی‌گیر ایران، علیرضا یوسفی دارنده مدال طلای دوضرب دسته فوق‌سنگین، علیرضا بیرانوند دروازه‌بان شماره یک تیم ملی و یاسین خسروی رکوردار جهان و قهرمان پارالمپیک را به ورزش جهان معرفی کرده است.

ظهور پدیده‌های بزرگ جهانی و المپیکی از دل روستاهای ایران نشان از آن دارد که تمام فعالیت این جوامع را نمی‌توان در کار کشاورزی یا دامداری خلاصه کرد بلکه آنها سخت‌کوشانی هستند که از دل مشکلات بهترین‌ مدال‌های جهان، المپیک و پارالمپیک را صید کردند.

اما تمام ظرفیت روستاهای ایران تنها به موفقیت قهرمانان در ورزش‌های وارداتی نیست بلکه این مناطق گنجیه‌ای از بازی‌های بومی و محلی هستند که در هر دوره می‌توانند به عنوان یک سرگرمی مفرح در جوامع مورد استفاده قرار گیرند.

اما چرا احیای این بازی‌ها مهم و باید گامی بلند در راستای توسعه آن در مناطق مختلف شهری و روستایی برداشته شود؟

برای پاسخ به این سوال لازم است ابتدا سبک زندگی و سرگرمی نسل‌های مختلف مورد بررسی قرار گیرد زیرا تکنولوژی‌های وارداتی دنیا پرجنب‌و جوش کودکان را از نشاط خالی کرده که بسیاری از کارشناسان حوزه‌های اجتماعی، سلامت و پزشکی به دنبال راهکاری برای عبور از این مشکلات هستند. در سایه این بازی‌ها، والدین و مربیان آموزشی در چند دهه اخیر با نسل متفاوتی روبرو بودند نسلی که بیگانه از جنب‌جوشهای کودکانه هستند و فرهنگ آپارتمان‌نشینی آنها را به ربات‌هایی با دستورات خاص تبدیل کرده است ربات‌هایی که یا در مسیر مدرسه به خانه تردد می‌کنند یا در فضای گلخانه‌ای مهد کودک‌ها دستورات دیکته شده مربیان را خواهند آموخت.

واقعیت این است که این نسل در فضای گذر از جامعه سنتی به صنعتی پرورش پیدا کرده و تصوری از بازی‌های بومی‌محلی خاص فلات ایران ندارد و حتی ایده احیای این بازی‌ها در فضای کوچک آپارتمان‌ها برای آنها غیر قابل تصور است. بازی‌هایی که اکنون در غبار مدرنیته در حال محو شدن هستند و تنها می توان رد آنان را در جشنواره‌های خاص و کوتاه‌مدت فدراسیون ورزش روستایی جستجو کرد.

در آستانه روز روستا و عشایر وزارت ورزش و جوانان در اقدامی قابل تقدیر دستور راه‌اندازی باشگاه‌های بازی بوم را صادر کرد و فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی و محلی نیز در این زمیینه گام‌های اساسی برداشته است. با این دستورالعمل احیای بازی‌های بومی و محلی به یک راهبرد در ورزش ایران تبدیل شده است زیرا با توجه به جذابیتی که برای نسل‌های مختلف دارند می‌تواند شکاف نسلی ناشی از سبک زندگی مختلف افراد را پر کنند و حتی زمینه پیوند نسلی را فراهم کنند.

بازی های بومی محلی متعلق به یک نسل یا گروه خاص نیست بلکه فراگیری و منطبق بودن آن بر فرهنگ ایرانی اسلامی می تواند به ابزاری برای ایجاد هیجان در کودکان و نوجوانات تبدیل شود. هیجانی که سال‌هاست در غبا زندگی مدرن کمرنگ یا گم شده است.

اما این مهم چگونه امکان پذیر است؟ بازی‌های بومی و محلی مجموعه‌ای سرگرمی‌هایی هستند که از گذشته‌های دور برای نسل‌های مختلف به یادگار ماندند. بازی‌هایی که هم قوانین و هم شیوه حضور در آنان به شرایط زمان، مکان و نسل های مختلف بستگی دارد و شیوه برگزاری آن به گونه‌ای است که زنان و مردان به راحتی امکان حضور در آن را دارند. این ویژگی در کنار همخوانی آن با فرهنگ ایرانی – اسلامی موجب شده تا برگزاری این بازی‌ها در محیط آپارتمانی و سبک زندگی سخت نباشد.

آیا امکان احیای بازی‌های بومی و محلی امکان پذیر است؟‌ در پاسخ به این سوال باید گفت آنچه برگزاری این بازی‌ها را سخت کرده، شکاف نسلی است که موجب شده تا غبار فراموشی بر روی این بازی‌ها سایه افکند. نسل کنونی حتی در مناطق روستایی آشنایی چندانی با بازی‌های بومی و محلی ندارند و روز به روز در هیجان کاذب بازی‌های رایانه‌ای غرق می‌شوند، هیجانی که نه تنها قدرت تحرک را از آنان خواهد گرفت بلکه فرد را به دور از سایر هم‌نوعان گوشه‌گیر خواهد کرد.

با ترویج بازی های بومی و محلی میزان انزوای فرد در خانواده و سطح جامعه کمتر خواهد شد. شاید بازی های بومی و محلی نسخه عبور از انزوای اجتماعی نسل جدید نباشد اما بی‌تردید یکی از راهکارهای ورود فرد به فعالیت‌های گروهی است فعالیتی که خاص بازی‌های بومی است. در سبک زندگی جدید، بازی‌های رایانه‌ای انفرادی، فرد را به سمت و سوی دوری از اجتماع سوق می‌دهد اما شیوه برگزاری بازی‌های بومی محلی، گروهی است و کنش‌گران در قالب کار تیمی قوانین موجود را رعایت می‌کنند.