بحران آب در آسیای مرکزی و احتمال تشدید تنش های مرزی

به گزارش قاب خبر به نقل از پایگاه خبری اویل پرایس، به رغم ادعاهای وزارت کشاورزی قرقیزستان مبنی بر انجام تعهدات آبی خود، قزاقها احساس می کنند تاکنون اقداماتی ملموس در این خصوص انجام نگرفته است و طرف قرقیز از جاری شدن میزان آب تعهد شده خود برای وارد شدن به قزاقستان خودداری می کند.

بر اساس این گزارش، وزارت کشاورزی قرقیزستان مدعی شده است تاکنون تمام تعهدات خود را در قبال همسایه خود یعنی قزاقستان انجام داده است.

بنابر اعلام این گزارش، وزارت کشاورزی قرقیزستان می گوید بروز خشکسالی و دمای بالای تابستان سبب شده است این کشور آب مازاد برای به اشتراک گذاری با همسایه خود نداشته باشد.

این وزارتخانه می گوید مخزن آب کروف در شمال غربی منطقه تالاس، از سال گذشته تاکنون با کسری شدید آب روبرو شده است و تنها ۳ درصد ظرفیت دارد.

به نظر می رسد تصاویر ماهواره ای گرفته شده از کروف در سال جاری و سال گذشته این ادعا را تایید می کند، در حالی که کشاورزان در شمال قرقیزستان نیز از کمبود شدید آب شکایت دارند.

بر اساس ادعای این گزارش، بسیاری از قرقیزها احساس می کنند که قزاقستان با این اقدام می کوشد به نوعی آنها را مجازات کند. از دیگر سو از اواسط ماه جاری میلادی تردد در نقاط مرزی این دوکشور به سختی صورت می گیرد.

از ۲۰ آگوست، صفی متشکل از صدها وسیله نقلیه حامل بار در گذرگاه مرزی آک تیلک تشکیل شده است و این تاخیر تردد در نقطه در گذرگاه مرزی کن بولان نیز پدیدار شده است.

کامیون داران در آک تیلک می گویند مقامات مرزی قزاقستان سرعت عبور خودروها را به حدود شش خودرو در روز کاهش داده اند. این درحالیست که پیش تر سرعت تردد حدود ۲۰ خودرو در ساعت بود.

یرولان ژاماوبایف معاون نخست وزیر و وزیر دارایی قزاقستان به خبرنگاران گفته است کمیته امنیت ملی قزاقستان در حال انجام عملیات ضد مواد مخدر در مرز مشترک این کشور بوده است. وی همچنین از اعلام نظر در این خصوص که این تاخیر چه زمانی به پایان می رسد خودداری کرد.

بر اساس این گزارش، تنش ها بر سر آب در آسیای مرکزی چیز جدیدی نیست، این در حالیست که همکاری های منطقه ای به طور کلی از سال ۲۰۱۶ یعنی زمانی که شوکت میرضیایف در ازبکستان بر مسند قدرت نشست رو به افزایش گذاشته است.

اسلام کریم اف، سلف میرضیایف نیز به شدت در مورد این موضوع حساس بود و حتی در مورد احتمال درگیری نظامی بر سر دسترسی به منابع فرامرزی مانند آب نیز پیش تر هشدار داده است.

این در حالیست که این دفتر میرضیایف بود که زنگ خطر کم آبی را در اردیبهشت سال جاری به صدا درآورد و با فرمان ریاست جمهوری اقدامات اضطراری صرفه جویی در مصرف آب را صادر کرد.
در حال حاضر پیش بینی شده است که سطح آب رودخانه های آمودریا و سیر دریا به حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد خواهد رسید.

آمودریا پرآب‌ترین رود آسیای میانه است که رود دوم سیر دریا است. تاجیک ها به رود، دریا می گویند. آمودریا از کوه‌های پامیر سرچشمه گرفته و حدود ۱٬۱۲۶ کیلومتر از آن در قسمت مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان جاری است. بخش‌هایی از آن قابل کشتیرانی است. در سواحل آن شیرخان بندر و بندر حیرتان قرار گرفته است که کالاهای صادراتی یا وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای میانه از این طریق مبادله می‌شود.

سیردریا بعد از آمودریا، دومین رود پرآب در آسیای میانه است که به دریاچه خوارزم (آرال) می‌ریزد. این رود دو سرچشمه دارد، یکی کوه‌های تیان‌شان در قرقیزستان کنونی و دیگری شرق ازبکستان است. این رود در۲۲۲۰ کیلومتری در غرب و شمال غربی سرچشمه دارد و پس از گذر از جنوب کشور کنونی قزاقستان به دریاچه خوارزم می‌رسد. این رود در گذر خود سرتاسر کشتزارهای پنبه را در آسیای مرکزی آبیاری می‌کند. سیردریا از کنار شهرهای خجند و قیزیل‌اوردا و خوقند می‌گذرد.

به گفته یوگنی سیمونوف، هماهنگ‌کننده بین‌المللی ائتلاف رودخانه‌های بدون مرز در آغاز سال جاری میلادی انتظارات ورود جریان‌های نسبتاً قوی آب به رودخانه‌های کوهستانی منطقه وجود داشت، اما این پیش بینی هنوز محقق نشده است.

اگرچه روند کاهش حجم رودخانه‌ها در همه حوضه‌های رودخانه‌ای در منطقه مشترک است به نظر می‌رسد چندین رودخانه که از کوه‌های قرقیزستان سرچشمه می‌گیرند و به قزاقستان می‌ریزند – رودخانه‌های سیردریا، چو و تالاس – به‌طور چشمگیری کاهش یافته‌اند.
یوگنی سیمونوف می گوید نبود آب کافی می تواند سبب بروز تنش بین همسایگان شود.

آلمازبک سوکیف، مقام وزارت کشاورزی قرقیزستان نیز اخیر اعلام کرده است که همکاران قزاق او شرایط را کاملا درک می کنند و به او اطمینان داده بودند که مشکل در مرز هیچ ارتباطی با قطع آب ندارد.
بیشکک در مذاکراتی که در اوایل تابستان انجام شد به آستانه هشدار داده بود که مساله آب می تواند مشکل ساز شود.

کمبود و بحران شدید منابع آبی در آسیای مرکزی باعث شده است تا برخی کشورهای این منطقه در صدد لغو یا بازنگری در توافقات مربوط به آب و انرژی شوند. کارشناسان می گویند که تحت روند فعلی، خشکسالی می تواند منجر به درگیری های مسلحانه و موج عظیم مهاجرت در این منطقه شود.

با آغاز تابستان، کمبود مایعات آشامیدنی به طور همزمان در چندین پایتخت منطقه مشاهده می شود، دریاچه معروف «ایسیک کول» قرقیزستان نیز کم عمق شده است.

بر همین اساس قزاقستان اخیرا اعلام کرده که تصمیم دارد نسبت به لغو یا تغییر توافقنامه های آب و انرژی با قرقیزستان و ازبکستان در حوضه آبریز سیردریا و آمو دریا اقدام کند زیرا به گفته مقامات این کشور کمبود آب در حال تبدیل شدن به یکی از مشکلات اصلی و فزاینده در منطقه است.
این تصمیم مقامات قزاقستان به خاطر پیش بینی های اقلیمی است که می گویند، فشار بر منابع آب تا سال ۲۰۴۰ در برخی از مناطق آسیای مرکزی ۲.۸ برابر خواهد شد. تا سال ۲۰۵۰، عمق سیر دریا نیز ممکن است تا ۱۵ درصد کم شود. این نکته در برنامه اقدام برای اجرای مفهوم توسعه سیستم مدیریت منابع آب قزاقستان برای سال های ۲۰۲۳-۲۰۲۹ گنجانده شده است.

همچنین قزاقستان تصمیم گرفته است تا دسامبر سال جاری با دولت ازبکستان توافقنامه ای در زمینه مدیریت و استفاده مشترک از آب های فرامرزی امضاء کند. در این مفهوم ذکر شده است که ادامه وضعیت فعلی استفاده از منابع آب در بخش های اقتصادی و جمعیتی تا سال ۲۰۲۹ منجر به خطر کاهش نرخ توسعه اقتصادی اجتماعی به دلیل عدم وجود آب خواهد شد.

قاسم ژومارت توکابف، رئیس جمهور قزاقستان در ابتدای ژوئن سال جاری گفت که سطح آب در سیر دریا و آمودریا تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۱۵ درصد کاهش می یابد. بنابراین به گفته وی، برای جلوگیری از بروز فاجعه زیست محیطی در منطقه باید از صندوق بین المللی دریاجه آرال بیشتر حمایت شود.