سرنوشت نامعلوم «گپ»

اگر از شما بپرسند پایتخت پل‌های تاریخی ایران (حتی می‌توانید بخوانید جهان) کجاست؟ چه می‌گویید؟ یا اگر بپرسند حیرت‌انگیزترین پل‌های تاریخی دنیا در چه منطقه‌ای هستند، چه جوابی می‌دهید؟ اصلا می‌دانید در گوشه‌ای از ایران زیبا ۱۰۰ پل تاریخی و زیبا تنها در یک استان در فاصله دور و نزدیک از هم قرار گرفته‌اند؟! استانی در منطقه غرب کشور؛ استانی به نام لرستان. بله، لرستان سال‌هاست در کنار آبشارها و رودها و چشمه‌هایش، به پایتخت پل‌های تاریخی ایران و جهان هم شهره است و زیباترین پل‌های قدیمی دنیا را می‌توان در آن جست‌وجو و مشاهده کرد؛ پل‌هایی که به دلیل خاص بودن در صف انتظار ثبت‌جهانی قرار دارند؛ آثاری مثل پل ‌کشکان، پل ‌شکسته، پل‌ کلهر، پلدختر، پل‌ گاومیشان و پل ‌زال. پل‌هایی که کمر بسیاری از آنها شکسته و پیر و فرتوت یا تخریب و نیمه‌مدفون شده‌اند و برخی همچنان مقاوم و ایستاده نفس می‌کشند. آنها که هنوز عمرشان به دنیاست اما هرلحظه امکان تخریب و پایان عمرشان می‌رود، یکی مثل پل گپ یا پل صفوی شهر خرم‌آباد است که روی رودخانه‌ای که از وسط این شهر زیبا می‌گذرد بنا شده. پلی که طرح‌های متعددی برای جلوگیری از تخریب آن مطالعه و مصوب شده اما به دلایل متعددی هنوز اجرایی نشده‌است و هرلحظه بیم فروپاشی آن می‌رود.

پل گپ یا صفوی متعلق به دوره صفوی است و در زمان شاه‌ سلطان‌حسین صفوی ساخته شده است. این پل که در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد و بخش غربی مرکز شهر را به بخش شرقی آن متصل می‌کند، در خردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

پل گپ با ملات آهک و گچ و پایه‌هایی از جنس آجر ساخته شده و طولی بیش از ۳۵۰ متر و پهنایی به اندازه ۵/۸ متر دارد.

این پل قدیمی در دهه‌ها و سال‌های گذشته متحمل خسارت‌های زیادی شده‌ است و به همین دلیل مسؤولان برای کم‌کردن خسارت‌ها و جلوگیری از نابودی آن، طرحی به‌عنوان تغییر کاربری از سواره به پیاده برای آن مطرح کردند و وزارت میراث‌ فرهنگی نیز به این موضوع ورود پیدا کرد اما اجرای این کار مستلزم ایجاد زیرساخت‌ها و پل جایگزین برای تردد خودروها از مسیر جایگزین بود. هرچند در قسمت ساحلی شهر خرم‌آباد محلی برای ساخت پل جایگزین در نظر گرفته شد و گام‌هایی هم برداشته شده اما تاکنون اقدام خاصی برای آن انجام نشده است. به عبارتی نه طرح مذکور به تایید نهایی رسیده، و نه هیچ اقدامی روی پل که موضوع اصلی است صورت نگرفته و گویا نمی‌توان به تغییر کاربری این پل خوشبین بود.

ضرورت بازسازی شاه‌نشین

مدیر پایگاه پل‌های تاریخی لرستان در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: ساختمان این پل که از پل‌های خاص دوران صفوی است، شباهت فراوانی به ساختمان پل‌‌خواجو دارد و همانند آن دارای شاه‌نشین بوده که این بخش بر اثر سیل در گذشته از بین رفته است.
علی مصطفی‌نژاد با تاکید بر این‌که براساس تحقیقات و کارهای مطالعاتی مشاور، بازسازی این پل و بخش شاه‌نشین آن ضرورت دارد، می‌افزاید: وجود همین شاه‌نشین در پل، ویژگی و اهمیت آن را دوچندان کرده است، بنابراین توجه به بازسازی آن باید مد نظر قرار گیرد.

به گفته وی، بخشی از این پل، تقریبا به اندازه آنچه امروزه به چشم می‌آید، بیشتر به سمت میدان آزادی در خاک مدفون است، بنابراین می‌توانیم بگوییم که دوبرابر آنچه مشهود است، طول دارد.
قرار است پیاده‌راه شود

مدیر پایگاه پل‌های تاریخی لرستان در بخش دیگری از صحبت‌هایش به برنامه‌های در دست اجرا برای حفظ و نگهداری این پل اشاره و بیان می‌کند: بنا بود این پل از سواره به پیاده تبدیل و با ساخت پل جایگزین در کنار آن، تردد وسایل نقلیه روی این پل تاریخی ممنوع شود.

مصطفی‌نژاد می‌افزاید: پس از آن و با آجرفرش‌کردن و ایجاد جان‌پناه، این پل می‌تواند به محل تردد مردم و گردشگران قلعه فلک‌الافلاک تبدیل شود به گونه‌ای که در حریم قلعه قرار گرفته و به‌عنوان جزئی شاخص از مجموعه فلک‌الافلاک مورد بازدید قرار بگیرد.

معطل پول و اعتباریم

مدیر پایگاه پل‌های تاریخی لرستان درعین‌حال به موانع موجود بر سر راه اجرای طرح‌های مرمت و تغییر کاربری پل اشاره کرده و می‌گوید: مشکل اساسی عدم اجرای طرح در این پل، نبود اعتبار مالی است. به عبارتی از آنجا که این سازه یک اثر تاریخی ارزشمند است و در مرکز شهر و همچنین در مجاورت قلعه فلک‌الافلاک قرار دارد، از چندین سال پیش طرح تغییر کاربری آن مطرح شد. به این ترتیب که این پل با مجموعه قلعه فلک‌الافلاک با هم دیده شود و یک طرح اصولی و مناسب بازسازی و زیباسازی روی آن انجام گردد تا زیبایی خاصی به شهر هم بدهد. بر همین اساس در چند سال گذشته قرارداد تغییر کاربری پل منعقد و پیمانکار نیز انتخاب شد اما متاسفانه به‌دلیل نبود منابع مالی و جدی نبودن دستگاه‌های مرتبط، کار پیش نرفت. البته طبیعی است که دستگاه‌های مرتبط بعد از تامین اعتبار باید پای کار می‌بودند که به‌دلیل نبود تامین مالی، قطعا کاری هم ازسوی دستگاه‌ها صورت نگرفت.

مصطفی‌نژاد این نکته را هم یادآور می‌شود که به‌عنوان کارشناس این حق را به دست‌اندرکاران ترافیک شهری می‌دهم که پل جایگزین باید مناسب و متناسب و جوابگوی ترافیک باشد و خللی وارد نکند اما به‌هرحال پایگاه پل‌های تاریخی این آمادگی را برای تغییر کاربری پل گپ دارد.

وی ادامه می‌دهد: در هر روی برای اجرای این طرح اقدامات جانبی از سوی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان صورت گرفته و در اقدامی، تعدادی از مغازه‌ها و واحدهای مسکونی در کرانه غربی پل صفوی خریداری و تعیین تکلیف شدند. پس از آن این واحدها تخریب و از دید قلعه فلک‌الافلاک و پل صفوی خارج شدند و تملک واحدهای باقیمانده نیز منوط به تامین اعتبار است.

از اعتبارات استانی استفاده شود

مدیر پایگاه پل‌های تاریخی لرستان با اشاره به این‌که این پایگاه، اولین پایگاه تخصصی پل‌های تاریخی در کشور است که ۱۰۰ پل را در فهرست آثار ملی ثبت کرده‌، می‌گوید: با این حال اعتبارات ملی دریافت شده قابل توجه نیست که بتوان از آن مبلغی را به تغییر کاربری پل صفوی اختصاص داد. از سویی همه اعتبار موجود را هم نمی‌توان صرف یک پل کرد زیرا این اعتبار تخصیصی برای رفع خطر اضطراری پل‌های تاریخی است تا از ریزش طاق‌ها و پایه‌ها جلوگیری کنیم و در حقیقت اعتبارات ملی برای حفاظت بین پل‌های تاریخی توزیع می‌شود.

مصطفی‌نژاد تاکید می‌کند که درنهایت اگر قرار باشد کار اساسی برای این پل صورت بگیرد باید از محل اعتبارات استانی، مبلغی به این پروژه تخصیص داده شده و تصمیم جامع شهری برای آن گرفته شود.

مدیر پایگاه پل‌های تاریخی لرستان به میزان اعتبار لازم برای تغییر فرم و بازسازی پل گپ خرم‌آباد اشاره کرده و می‌گوید: حداقل به ۱۰ میلیارد توان اعتبار برای بهسازی این پل نیاز است؛ زیرا این پل تا نزدیک میدان آزادی ادامه دارد و با این اعتبار می‌توان کار بهسازی و آشکارسازی پایه‌های پل را انجام داد. گرچه برای ساخت پل جایگزین نیز قطعا اعتبار جداگانه‌ای لازم است که باید از‌سوی متولیان امر تامین شود.

این مسؤول تصریح می‌کند که قطعا باید یک پل جایگزین پل صفوی در شهر احداث شود تا پل از حالت سواره خارج شود و با سنگفرش شدن به پیاده تغییر یابد. درنهایت این‌که برای اجرای همه این طرح‌ها باید اعتباراتی به پروژه تزریق شود تا بتوان بالاخره رویای تغییر کاربری پل گپ را از سواره به پیاده محقق کرد.

جانمایی پل جایگزین، مناسب نیست

مدیر پایگاه قلعه فلک‌الافلاک نیز در‌خصوص ساخت پل جایگزین می‌گوید: جانمایی برای ساخت پل جایگزین مناسب نبوده و همین امر باعث شده تا وزارت میراث فرهنگی مخالف ساخت پل در محل منتخب باشد.
رامین ابراهیمی می‌افزاید: نظر کارشناسان وزارت میراث فرهنگی این است که محل در‌نظر گرفته شده برای ساخت پل جایگزین در عرصه قلعه فلک‌الافلاک واقع شده، درحالی که هر‌گونه عملیات عمرانی و ساخت و ساز در عرصه قلعه ممنوع است. به گفته وی، موافقت با این جانمایی از حوزه اختیارات استان خارج است و باید منتظر نظر نهایی وزارتخانه بود.

میراث همه جوره پای کار است

معاون فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی لرستان در این باره به ما می گوید: پل گپ یکی از محورهای مواصلاتی مهم شهر خرم آباد محسوب می شود که مسدود کردن آن نیازمند ساخت پل جایگزین در خارج از حریم قلعه و پل گپ و همکاری دیگر ارگان های مرتبط است.

زهرا بهاروند ادامه می دهد: در سال گذشته تعداد زیادی از مغازه هایی که در عرصه پل بودند توسط این اداره کل با صرف هزینه ای بالغ بر ۳۰ میلیارد تومان خریداری و تخریب شدند که با این اقدام در نهایت دید منظری قلعه و عرصه پل آزادسازی شده و این روند با تخصیص اعتبار ادامه خواهد یافت.

به گفته وی، طرح مرمت پل مذکور نیز تهیه شده که در صورت تخصیص اعتبار و همکاری دستگاههای دیگر برای جایگزین کردن مسیر مذکور در اسرع وقت اقدام می شود.

استفاده از اعتبارات استانی در صورت تایید طرح

معاون امور عمرانی استانداری لرستان آخرین نفری است که نظر وی را درباره پل گپ و سرنوشت آن جویا می‌شویم. احمدرضا دالوند در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: تاکنون بحث جدی یا طرح قطعی در‌خصوص پل گپ که مورد مخالفت یا موافقت وزارت میراث فرهنگی قرار گرفته باشد، صورت نگرفته است.

دالوند با بیان این‌که طرح کلی تعریض خیابان حافظ را در دستور کار داریم که ممکن است برای ادامه آن، طرح به پل گپ ختم شود اما هنوز قطعی نیست، می‌افزاید: فعلا روی طرحی کار می‌کنیم که برای پل صفوی یا گپ، خیابان جایگزین در‌نظر بگیریم که دو مشکل در این راه وجود دارد؛ یکی این‌که از بافت تاریخی می‌گذرد و روی عرض معبر با وزارت میراث فرهنگی مذاکراتی صورت گرفته است. مشکل دوم این که خیابان حافظ از یک‌طرف به ۲۴ متری و از طرف دیگر به خیابان کمربندی می‌رسد و باید برنامه‌ریزی و طرح درستی برای تقاطع‌ها داشته باشیم.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری لرستان با بیان این‌که طرح تغییر کاربری پل گپ از سواره به پیاده نیز به طرح خیابان حافظ و بررسی تقاطع‌ها بر‌می‌گردد، می‌گوید: کارشناسان ترافیک روی این موضوع کار می‌کنند و قرار است شهرداری طرح را آماده کند و در صورت جمع‌بندی، نظر و برنامه نهایی مشخص می‌شود.

دالوند به تامین اعتبار برای اجرای طرح مذکور هم اشاره کرده و می‌گوید: در صورت تایید نهایی شدن طرح، از محل اعتبارات استانی و بودجه شهرداری اعتبار لازم به اجرای این پروژه اختصاص داده می‌شود.