زنان، سرمایه‌گذاری و تولید دانش‌بنیان؛ فراخوانی برای بازآرایی ساختارهای نابرابر

اگر این سرمایه‌گذاری صرفا به تزریق منابع مالی به زیرساخت‌های سنتی تولیدی تقلیل یابد، فرصت بی‌بدیلی برای بازآفرینی زیست‌بوم دانشی و فناورانه کشور از دست خواهد رفت.

در این میان، از مهم‌ترین ظرفیت‌هایی که در روایت‌های رسمی توسعه اغلب نادیده گرفته می‌شود، نقش راهبردی زنان در زنجیره نوآوری و تولید دانش‌بنیان است؛ نقشی که نه‌تنها از منظر عدالت اجتماعی، بلکه از حیث ضرورت رقابتی و بقای ملی اهمیت دارد.

پرسش کلیدی این است که چرا با وجود رشد کَمّی زنان در حوزه‌های آموزش عالی و ورود آنان به عرصه‌های دانش‌محور، سهم واقعی‌شان در زنجیره خلق ارزش فناورانه همچنان محدود باقی مانده است؟ پاسخ، نه در ناکارآمدی زنان، بلکه در وجود سازوکارهای نهادی بازتولیدکننده نابرابری نهفته است.

از الگوریتم‌هایی که بر اساس داده‌های مردمحور طراحی می‌شود، تا الگوهای تخصیص سرمایه که ریسک‌پذیری زنان را کمتر معتبر می‌داند، از نبود شبکه‌های اجتماعی حرفه‌ای گرفته تا نگاه ابزارانگار به مشارکت زنان در برخی شرکت‌ها، همه و همه نشان از آن دارند که مساله مشارکت زنان، نه فرهنگی یا شخصی، بلکه ساختاری است.

تا زمانی که فناوری را «خنثی» فرض کنیم و نسبت جنسیت و نوآوری را نادیده بگیریم، همچنان شاهد انباشت استعدادهای بلااستفاده خواهیم بود؛ استعدادهایی که می‌توانند جهش تولید را در حوزه‌هایی مانند زیست‌فناوری، هوش مصنوعی، رباتیک، نانو و اقتصاد سبز ممکن سازند.

در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، درک این شکاف و ضرورت بازآرایی آن، به تدوین سه مسیر سیاستی مشخص در سال جدید منجر شده است:

۱- «ایجاد سکوی ملی مشارکت زنان فناور»، با هدف شبکه‌سازی میان زنان نوآور، نهادهای مالی، نهادهای واسط فناوری، دانشگاه‌ها و بازار تا اتصال ظرفیت‌ها و ارتقای توان چانه‌زنی آنان در عرصه‌های کلیدی فناوری تسهیل شود.

۲- «اصلاح شاخص‌های ارزیابی دانش‌بنیان با ملاحظات جنسیتی»، از جمله طراحی شاخص‌هایی برای سنجش سبک رهبری زنان، نوع مشارکت آنان در تصمیم‌سازی، مالکیت فکری، مدل تجاری و سهم آن‌ها از بازار تا معیارهای جنسیت‌محور از حاشیه به متن بیایند.

۳- «توسعه ابزارهای تأمین مالی اختصاصی برای زنان در فناوری‌های مرزی»، از جمله سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر، صندوق‌های مشارکتی، و تسهیل ورود زنان به حوزه‌هایی چون ژنومیکس، نانودارو، الکترونیک پیشرفته و فناوری‌های اقلیمی.

افق پیش‌روی ما در سال ۱۴۰۴ آن است که مشارکت فناورانه زنان، نه یک امتیاز اصلاح‌طلبانه، بلکه یک الزام رقابتی برای اقتصاد دانش‌بنیان ایران تلقی شود. حضور زنان در زنجیره نوآوری، باید از سطح «مشارکت در اجرا» به سطح «مالکیت بر دانش» و «رهبری در خلق ارزش» ارتقا یابد.

اقتصاد آینده، اقتصادی است که بر تنوع، شمول و عدالت ساختاری بنا می‌شود و در این مسیر، هیچ سرمایه‌ای اصیل‌تر از زنان نوآور و صاحب‌فکر وجود ندارد.

خدیجه جدا

مشاور امور زنان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری