تشکل های مردم نهاد؛ شاخصی برای توسعه

به گزارش قاب خبر: فعالان و صاحب نظران حوزه اجتماعی بر این باورند که اگر بپذیریم هرخرده نظامی توسط عناصر خاصی زنده و پویا می‌شود، نظام اجتماعی نیز توسط مشارکت اجتماعی کنشگران و وجود تشکل‌ها و انجمن‌ها است که زنده نگه داشته می‌شود و به بقای خود ادامه می‌دهد، نامگذاری روزی با عنوان تشکل‌های مردم نهاد هم تاکیدی بر این اصل مهم اجتماعی است.

با تحول جوامع از سنتی به مدرن شکل سرمایه اجتماعی نیز تغییر پیدا کرده است به این صورت که سرمایه اجتماعی سنتی بیشتر رابطه بین افراد درون اجتماعات سنتی مانند قبیله و محله معنا داشت و به آن سرمایه درون‌گروهی گفته می‌شد و افراد نمی‌توانستند روابطی فراتر از اجتماعات محلی خود برقرار کنند.
ولی با تحول جوامع و ارتباطات نوین، افراد توانسته‌اند ارتباطاتی فراتر از محل زندگی خود برقرار کنند، افراد با استفاده از فضای مجازی باهم ارتباط بیشتری برقرار می‌کنند و ارتباطات و اتصالات جدیدی ایجاد و خواسته‌ها و مطالبات اجتماعی خود را هماهنگ و هم‌راستا نموده و امکان تحقق آن‌ها را افزایش دهند.
همچنین می‌توان گفت که تشکل‌ها و انجمن‌ها عامل همبستگی جوامع در دنیای امروز هستند و هرچه در جامعه‌ای تعداد و کیفیت آن‌ها بیشتر باشد این جامعه دارای همبستگی و انسجام بیشتری است و برای تقویت انسجام جامعه باید تلاش نمود که تعداد این تشکل‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد بیشتر شود.

ثبت ۵۰۰ تشکل و انجمن مردم نهاد در لرستان

در استان لرستان بنا بر گفته مدیر کل امور اجتماعی استانداری ۵۰۰ تشکل و انجمن مردم نهاد در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، بهداشت و درمان، خیریه، محیط زیست و میراث فرهنگی در استان ثبت شده است.
محمدکریم خورشیدوند به مناسبت روز ملی تشکل‌های مردم نهاد و مشارکت‌های اجتماعی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: نامگذاری چنین روزی در تقویم ملی نشان دهنده توجه و اهتمام نظام جمهوری اسلامی به نقش ویژه و برجسته تشکل‌های مردمی است رویکردی که در دولت مردمی سیزدهم نیز مورد توجه قرار گرفته و خود نمودی موثر از مشارکت‌های اجتماعی است.
وی با تاکید بر نقشی که تشکل‌های مردم نهاد در کاهش بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی دارند، افزود: در این هفته به مناسبت روز و هفته تشکل‌های مردم نهاد و مشارکت‌های اجتماعی با نمایندگان انجمن‌ها و تشکل‌های مردم نهاد در شهرستان‌های مختلف استان نشست‌هایی با حضور افراد صاحب نظر در حوزه‌های اجتماعی و دانشگاهی برگزار می‌شود.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری لرستان یادآور شد: ثبت تشکل‌ها و انجمن‌های مردم نهاد مراحل قانونی دارد که باید انجام شود و به طور متویسط بین ۲۵ روز تا یک ماه زمان می‌برد تا تقاضا برای ثبت یک انجمن مردم نهاد تایید و ثبت شود.
خورشیدوند با بیان اینکه از سال ۱۴۰۰ به بعد ثبت انجمن‌ها و تشکل‌های مردم نهاد از طریق سامانه انجام می‌شود، اضافه کرد: هفت مجوز در سال جاری برای ثبت انجمن‌ها و تشکل‌های مردم نهاد در حوزه‌های مختلف صادر شده است.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری لرستان یادآور شد: سازمان غیردولتی (NGO) به مجموعه ای از افراد هم هدف و داوطلب با گرایش‌های غیرسیاسی و غیرانتفاعی گفته می‌شود که برای تحقق اهداف مشترک خیرخواهانه، گرد هم جمع شده و طبق ضوابط و قوانین خاصی به انجام فعالیت‌های مشخص می‌پردازند.
وی افزود: فعالیت داوطلبانه از مهم‌ترین ویژگی‌های سازمان‌های مردم نهاد (سمن‌ها) است، بنابراین این تشکل‌ها در کنار نظام‌مند کردن مشارکت اجتماعی شهروندان در تدبیر امور مربوط به جامعه، زمینه فعالانه شدن و اثربخشی بیشتر مشارکت را نیز فراهم می کنند.
خورشیدوند یادآور شد: در جوامع امروزی یکی از شاخص‌های جوامع پیشرفته و توسعه یافته میزان مشارکت مردم و میزان فعالیت مدنی مردم و تشکل‌های غیر دولتی است که در کشور و در استان لرستان نیز نمود بارز آن گروه‌های جهادی و سازمان‌های مردم نهاد، مراکز نیکوکاری، انجمن‌ها و مجمع مواکب و همه گروه‌های مردمی را شامل می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه توسعه پایدار بدون حضور همین گروه‌های مردمی بدون معنا است، گفت: بدون تردید خدمت خالصانه از جنس مردم برای مردم در تقویت پیوندهای اجتماعی است و دین اسلام هم مشارکت مردم را در فرآیندهای سیاسی و اجتماعی به عنوان یک ارزش اجتماعی متعالی قلمداد می‌کند.
مدیرکل اموراجتماعی استانداری لرستان افزود: مصداق این را در کنگره عظیم و جهانی اربعین حسینی می‌توانیم نام ببریم علاوه بر این برگزاری رویدادهای متنوع فرهنگی و اجتماعی، تصمیم سازی و ارائه الگوهای موفق بخش دیگری از کارکردهای سازمان‌های غیردولتی و مردم نهاد است.
خورشیدوند ضمن تبریک روز تشک‌های مردم نهاد یادآور شد: رویکرد ما به عنوان دفتر اجتماعی در استانداری‌ لرستان توسعه، هدایت و تقویت اینگونه ظرفیت‌های مردمی است در واقع شعار دولت مردمی یعنی مشارکت مردم و نظارت در حوزه‌های تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی است.
فعالان در حوزه اجتماعی همواره بر این نکته تاکید دارند که انجمن ها و تشکل های مردمی عامی موثر و با انگیزه در توسعه و رفاه فردی و اجتماعی است و این مشارکت در حوزه های مختلف مصداق پیدا می کند یکی از حوزه های قبل مشاهده شهرداری و فضاهای شهری و تلاش و مشارکت مردمی در پیشبرد اهداف این حوزه است.

تشکل های مردم نهاد عاملی برای آبادانی شهر

وجود تشکل‌های مردمی با محوریت کاشت نهال و یا مشارکت در ایجاد فضایی شهری به دور از زباله از جمله مصادیق مشارکت مردمی است.

شهردار بروجرد نیز در خصوص نقش و اهمیت تشکل‌های مردم نهاد می‌گوید: تشکل‌های مردم نهاد یکی از مهمترین نیازهای جامعه است که در حوزه شهرداری نیز می‌توانند نقش اثرگذاری در روند اجرای طرح‌ها و اهداف شهرداری در جهت رفاه حال شهروندان داشته باشند.
یحیی عیدی بیرانوند گفت: تشکل‌های مردم نهاد به عنوان سرمایه‌های غنی اجتماعی بستر فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی هستند که با استفاده از پتانسیل‌ها و توانمندی‌های آنها می‌توان به تحقق برنامه‌ها، توسعه و آبادانی شهر سرعت بخشید.

وی یادآور شد: شهرداری بروجرد آمادگی همکاری با تشکل‌های مردم نهاد را دارد و از برنامه‌های آنها در چارچوب قانون حمایت می‌کند.

ورزش و جوانان از دیگر حوزه‌هایی است که بخش عمده‌ای از انجمن‌ها و تشکل‌های مردم نهاد در این حوزه به ثبت می‌رسد.

رییس اداره ورزش و جوانان شهرستان بروجرد در خصوص اهمیت این موضوع می‌گوید: روز ۲۲مرداد ماه به عنوان “روز تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی” در تقویم رسمی کشور ثبت شد، این روز نشانی از لزوم همراهی و همیاری تشکل‌‏های مردمی و دولت به منظور تحقق راستین معنای مشارکت است.
اعظم عزیزی گفت: بی تردید جامعه توسعه یافته محصول مشارکت آگاهانه، هدفمند و مطالبه گر نخبگان آن جامعه در عرصه‌های مختلف به ویژه عرصه اجتماعی است، به طور قطع دولت‌ها حتی در جوامع پیشرفته به تنهایی قادر به انجام همه امور نخواهند بود.

مشارکت آگانه مردم عاملی برای توسعه

در واقع سازمان‌های مردم نهاد به مانند ستون‌های قوی و مستحکم و درعین حال ظریف و زیبایی هستند که امکان ساخت جامعه توسعه یافته بر فراز آنها میسر می‌شود، تکثر و تعدد این انجمن به همراه بالا بردن کیفیت آن‌ها و ایجاد زمینه‌ای برای همکاری و ارتباط آن‌ها نه‌فقط به طراوت جامعه کمک می‌کند بلکه می‌تواند همراه و همیار دولت نیز باشد، به این صورت که بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی هستند که دولت یا بخش خصوصی نمی‌تواند آن‌ها را انجام دهد و متولی انجام آن‌ها در حوزه فعالیت جامعه مدنی است.
در همین خصوص جامعه شناس و فعال اجتماعی می‌گوید: جامعه مدنی فضایی است که شهروندان جدا از دخالت دولت می‌توانند، خودشان داوطلبانه به ساماندهی امور پرداخته و به حل و فصل امور می‌پردازند.
پروین زمانی افزود: وظیفه دولت تنها بسترسازی برای مشارکت اجتماعی مردم است و عدم دخالت دولت در بعضی از حوزه‌های اجتماعی و واگذار کردن آن‌ها به مشارکت مردم باعث می‌شود که شهروندان احساس مسوولیت کنند و بتوانند با مشارکت اجتماعی روحیه همکاری، همدلی، گفتگو، مدارا و دوستی را بین خود تقویت کنند و سرمایه اجتماعی جامعه را بالا ببرند.
این جامعه شناس یادآور شد: سرمایه اجتماعی ایجادشده می‌تواند به‌عنوان نیرویی مفید در بیشتر حوزه‌ها بکار گرفته شود، بنابراین از این‌ جهت نیز وجود تشکل‌ها و انجمن‌ها برای جامعه سودمند است.
زمانی اضافه کرد: در سال‌های اخیر میزان و نوع مشارکت اجتماعی مردم و فعالیت‌های انجمن‌ها در جامعه ما فراز و نشیب زیادی داشته به این صورت که به دلایل اجتماعی و اقتصادی، نگرش افراد جامعه نسبت به فعالیت‌های انجمنی و عضویت در تشکل‌های مردم‌نهاد کم‌تر یا بیشتر شده است، در دوره‌هایی که مردم رفاه اقتصادی بهتری را تجربه کرده‌اند گرایش به فعالیت‌های اجتماعی بیشتر شده و در دوره افزایش تورم و مشکلات اقتصادی گرایش مردم به سمت تشکیل انجمن‌ها و تشکل‌ها کمتر شده است.
وی با بیان اینکه مشارکت اجتماعی افراد میانسال به بالا در تشکل‌ها افزایش‌یافته است، گفت: وجود چنین فعالیت‌های اجتماعی معناداری می‌تواند در سلامت اجتماعی جامعه و ایجاد روحیه شادی و نشاط در بین اقشاری از جامعه که وارد دوران بازنشستگی شده‌اند، موثر باشد.

ضرورت آسیب شناسی تشکل‌های مردمی

این جامعه شناس با بیان اینکه در کنار فوایدی که تشکل‌های اجتماعی می‌توانند، داشته باشد نباید از آسیب‌های موجود در این مسیر چشم‌پوشی نمود، گفت: تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌ نهاد در عین‌حال که باید غیرانتفاعی باشند ولی در نبود مشاغل و فعالیت‌های اقتصادی سالم و مولد، تبدیل به یک شغل برای بعضی از افراد شده و خصلت داوطلبانه و مشارکتی خود را از دست‌ داده و تنها نگاه اقتصادی بر آن‌ها حاکم است.
وی افزود: همچنین از آسیب‌های دیگر تشکل‌ها به خصوص انجمن‌های خیریه‌ای می‌توان از عدم نظارت در فعالیت آن‌ها و نبود حسابرسی دقیق و گاه نیز تبدیل‌شدن به فضایی برای فعالیت‌های ناسالم اقتصادی اشاره کرد، با وجود افراد خیر و سالمی که در بسیاری از این انجمن‌های خیریه فعالیت می‌کنند مواردی هم مشاهده‌ شده که آن‌ها تبدیل به مکانی برای پیگیری منافع شخصی و زمینه‌ساز فساد شده‌اند.
این فعال اجتماعی گفت: آسیب دیگری که در این زمینه وجود دارد عدم توانمندسازی و پایین بودن سطح آگاهی و دانش برخی از اعضای انجمن‌ها و نداشتن توان تخصصی در حوزه مربوطه است، با توجه به اینکه انجمن‌ها باید در یک حیطه خاصی فعالیت کنند، نیاز است که هم سواد تخصصی لازم را داشته باشند و هم اطلاعات خود را در زمینه موردنظر به‌روز نمایند.
وی افزود: چیزی که در بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد ما کمتر دیده می‌شود و در عین حال که بسیاری از آن‌ها با نیت خیر و صادقانه به دنبال کار مفیدی برای جامعه هستند ولی در نبود آگاهی‌های لازم کار خوب آن‌ها برعکس شده و پیامدهای نامناسب به همراه دارد.
زمانی با تاکید بر ضرورت توانمندسازی اعضای انجمن‌ها و تشکل‌های مردمی گفت: کمک به توانمندسازی اعضای و هیات مدیره انجمن‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد باید صورت گیرد به طوری که بتوانند بدون وابستگی فعالیت‌های خود را انجام دهند، همچنین ارائه گزارش سالانه و شفاف به دولت و جامعه و کمک دهندگان خود در مورد فعالیت های سالانه انجمن و نظارت بر عملکرد انجمن‌ها برمبنای برنامه های اعلام شده و چارچوب فعالیت انها از جمله راهکارهای توانمندسازی آنها است.
وی افزود: تسهیل در کسب مجوز سازمانهای مردم نهاد و تسریع در پاسخ استعلامات، ارائه آموزش‌های لازم(تخصصی و عمومی) به افرادی که خواهان تاسیس تشکل‌ها هستند و آموزش‌های در حین فعالیت و یا زمان تمدید پروانه، توجه دولت به استقلال بیشتر سازمان‌های مردم‌نهاد و اهمیت رشد و بلوغ آن‌ها به‌عنوان یک‌نهاد اجتماعی، تشویق افراد و شخصیت‌های اجتماعی مهم به مشارکت اجتماعی موثر و معنادار در این سازمان‌ها و تشکیل شبکه‌هایی از انجمن‌های همسو و با حوزه فعالیت و ایجاد زمینه مشترک برای انجام پروژه‌های مشترک بین انجمن‌ها از دیگر راهکارهایی است که برای توانمندسازی سمن ها موثر خواهد بود و باید مورد توجه قرار بگیرد.